Nhà phân tâm học nổi tiếng Sigmund Freud tin rằng con người bị chi phối bởi hai xung năng chính là bản năng sống và bản năng chết. Hai xung năng đối nghịch này hoạt động cùng nhau và thường cạnh tranh với nhau để hướng dẫn, chỉ đạo hành vi của con người. Hãy cùng PsyCareVN tìm hiểu về 2 thuật ngữ này qua bài viết dưới đây nhé!
Mục lục
1. Tổng quan bản năng sống và bản năng chết (Thanatos và Eros) là gì trong phân tâm học Sigmund Freud?
1.1. Tổng quan bản năng sống và bản năng chết (Thanatos và Eros)
Học thuyết về bản năng sống và bản năng chết của Freud còn được gọi là thuyết về Thanatos và Eros, được phát triển trong suốt cuộc đời và sự nghiệp của ông. Ban đầu, Sigmund Freud mô tả bản năng sống (Eros) là một nhóm xung năng chịu trách nhiệm cho phần lớn hành vi của chúng ta. Tuy nhiên, cuối cùng, Freud nhận ra rằng xung năng sống không thể giải thích được mọi hành vi của con người.
Vào năm 1920, khi xuất bản cuốn sách “Beyond the Pleasure Principle”, Freud đã kết luận rằng mọi bản năng đều thuộc một trong hai loại chính: bản năng sống và bản năng chết. Sau này, các nhà tâm lý học khác gọi chúng là Eros và Thanatos.
1.2. Bản năng sống (Eros) của Freud: Xung năng của cuộc sống
Eros, bản năng sống, đôi khi được gọi là xung năng tính dục (sexual instincts), có liên quan đến sự sống còn cơ bản, khoái cảm (pleasure) và sinh sản. Khi nhắc đến khái niệm này, chúng ta có xu hướng nghĩ về bản năng sống theo hướng sinh sản tình dục (sexual procreation), tuy nhiên, thuật ngữ này cũng bao gồm các bản năng khác như đói khát, né tránh nỗi đau,… Năng lượng được tạo ra bởi bản năng sống được gọi là ham muốn tính dục (libido).
Trong học thuyết phân tâm học ban đầu của Sigmund Freud, ông đề xuất rằng bản năng sống bị ngăn chặn bởi các lực lượng của Cái Tôi (bản ngã/Ego) – thành phần có tổ chức, được thúc đẩy bởi logic của bộ máy tâm trí con người, có chức năng điều hòa ham muốn. Sau đó, Freud cho rằng bản năng sống Eros bị chống đối bởi bản năng chết tự hủy diệt Thanatos.
Bản năng sống (Eros) tập trung vào việc bảo tồn sự sống của cả cá nhân và giống loài. Xung năng này thúc đẩy con người tham gia vào các hành động duy trì sự sống của chính học, chẳng hạn như chăm sóc sức khỏe và bảo đảm sự an toàn, hoặc các hành vi xu hướng tình dục thúc đẩy con người tạo ra và nuôi dưỡng sự sống mới.
Các hành vi thường gắn liền với bản năng sống bao gồm tình yêu, sự hợp tác và các hành động thân thiện khác. Những hành vi này hỗ trợ cho hạnh phúc cá nhân và cả sự tồn tại hài hòa của một xã hội hợp tác và lành mạnh.
Eros là ai trong thần thoại Hy Lạp? Trong thần thoại Hy Lạp, Eros là vị thành của tình yêu và ham muốn. Chính xác hơn, ông là vị thần của ham muốn thể xác và đam mê. Ông là con trai của Ares (vị thần chiến tranh) và Aphrodite (nữ thần sắc đẹp và tình yêu). Cupid là vị thần La Mã tương đương với Eros, tên của ông cũng có nguồn gốc từ “erotic”.
1.3. Bản năng chết (Thanatos) của Freud: Xung năng của tử thần
Freud lần đầu tiên giới thiệu khái niệm Thanatos, bản năng chết, trong bài luận “Beyond the Pleasure Principle“. Ông đưa ra giả thuyết rằng con người bị thúc đẩy đến cái chết và sự hủy diệt, với tuyên bố nổi tiếng: “mục đích của mọi sự sống là cái chết” (“the aim of all life is death.”). Freud tin rằng con người thường hướng bản năng chết Thanatos này ra bên ngoài, biểu hiện bằng sự hung hăng với người khác (Jones-Smith, 2020). Tuy nhiên, con người cũng có thể hướng bản năng chết này vào bên trong và có thể dẫn đến tự làm hại bản thân hoặc tự tử.
Lý thuyết này của Freud được dựa trên các quan sát lâm sàng cùng với lưu ý rằng những người trải qua một sự kiện đau thương thường tái hiện hoặc xem lại nó. Ví dụ: Những người lính trở về từ Thế chiến I có xu hướng “thăm” lại những trải nghiệm đau thương của mình trong những giấc mơ liên tục đưa họ trở lại chiến trường.
Xem thêm: Giải mã tất cả các giấc mơ thường gặp theo khoa học
Từ những quan sát này, Freud kết luận rằng con người có một ham muốn vô thức là được chết nhưng bản năng sống phần lớn làm dịu ham muốn này. Theo quan điểm của ông, sự thúc đẩy được lặp lại này là “một điều gì đó có vẻ nguyên thủy hơn, cơ bản hơn, bản năng hơn nguyên tắc khoái lạc mà nó lấn át“.
Do đó, Thanatos hoàn toàn trái ngược với xung năng để tồn tại, sinh sản và thỏa mãn ham muốn. Thanatos cũng đã xuất hiện trong các tác phẩm gần đây, chẳng hạn như cuốn sách “The Thanatos Syndrome” (Hội chứng Thanatos) của Walker Percy xuất bản năm 1987.
Thanatos là ai trong Thần thoại Hy Lạp? Trong thần thoại Hy Lạp, Thanatos là hiện thân của cái chết. Vai trò của ông là đưa mọi người xuống địa ngục khi cuộc sống của họ kết thúc. Ông là con trai của Nyx, nữ thần bóng đêm, và là anh em sinh đôi của Hypnos, thần giấc ngủ.
2. Các quan điệm đương đại về bản năng sống (Eros) và bản năng chết (Thanatos)
Giống như nhiều tác phẩm khác của Freud, các khái niệm về bản năng sống và bản năng chết cũng gây nhiều tranh cãi. Một số nhà tâm lý học ủng hộ quan điểm này và cũng có nhiều người phản đối chúng.
Thanatos, hay bản năng chết, là một trong những lý thuyết phức tạp và gây tranh cãi nhất của Freud. Một số người cho rằng Thanatos không tương thích với tính thiêng liêng của sự sống và là lời giải thích (hoặc thậm chí khuyến khích) cho tự tử. Giáo sư Triết học tại Đại học Lakehead Todd Dufresne còn thẳng thừng phủ nhận sự tồn tại của khái niệm này. Nhà phân tâm học Ben Kafka, phó giáo sư tại Đại học New York cũng cho rằng khái niệm này có sai sót và không thực sự liên quan đến sự sống cùng tồn tại.
Tương tự như vậy, bản năng sống thường được hiểu đơn giản là ham muốn tính dục hoặc xung năng thúc đẩy tính dục và sự sáng tạo. Nhiều người cho rằng khái niệm này chỉ là sản phẩm tư duy thuộc về thời đại của Freud chứ không phù hợp với thế giới hiện đại. Tuy nhiên, hầu hết đều đồng ý một sự thật rằng “bản năng/xung năng” là một khái niệm trừu tượng và khoa học không thể xác minh hoặc bác bỏ sự tồn tại của chúng bằng bất kì biện pháp đáng tin cậy, có thể định lượng nào.
Có một điều cần lưu ý là trong khi các nhà tư tưởng hậu Freud thường gọi bản năng sống và bản năng chết là Eros và Thanatos, bản thân Freud lại không sử dụng những thuật ngữ này (Ackerman et al., 2023).
3. Những thắc mắc liên quan đến thuật ngữ Thanatos và Eros
3.1. Chấp nhận bản năng chết (Thanatos) có nghĩa là gì?
Như trong nhiều lĩnh vực khác, kiến thức/nhận thức là sức mạnh. Việc chấp nhận bản năng chết có thể giúp mọi người hiểu, giảm thiểu và cuối cùng là tránh xa những suy nghĩ tiêu cực cũng như hành vi tự hủy hoại. Từ đó, giải phóng tâm trí cho những suy nghĩ và hành vi tích cực hơn.
Xem thêm: Có mấy lối suy nghĩ tiêu cực thường gặp: 10 kiểu cần tránh
3.2. Liệu việc tìm đến cái chết có phải là mong muốn được chết không?
Thuật ngữ bản năng chết có thể được sử dụng thay thế cho “mong muốn được chết” (death wish). Trong cả hai trường hợp, nó đều ám chỉ thứ mà các nhà tâm lý học gọi là Thanatos – một mong muốn tiềm thức muốn trở về trạng thái vô cơ (inorganic state).
3.3. Khái niệm xung năng chết của Lacan là gì? Có giống với Freud không?
Nhà phân tâm học người Pháp Jacques Lacan đưa ra giả thuyết rằng mọi xung năng khác đều “có phần” hướng đến bản năng chết, mà những người theo thuyết này gọi đơn giản là “động lực/xung năng” (drive). Ông viết rằng động lực này kéo chúng ta trở về thời điểm chúng ta là một với mẹ mình, trước khi sinh ra và cai sữa.
Tổng kết lại, trong lý thuyết của Freud, Thanatos đại diện cho bản năng chết, trong khi Eros đại diện cho bản năng sống. Thanatos có thể biểu hiện dưới dạng sự hung hăng, thực hiện hành vi nguy hiểm hoặc trải nghiệm lại những sang chấn đau thương trong quá khứ. Còn Eros giúp thúc đẩy sự sống còn, sinh sản và hợp tác xã hội. Chính sự tương tác phức tạp giữa hai yếu tố này giúp định hình hành vi của con người. Mặc dù khái niệm bản năng sống và bản năng chết còn gây tranh luận đến ngày nay, chúng vẫn đóng góp quan trọng cho sự phát triển lý thuyết phân tâm học.
