Tâm lý học Gestalt là một hình thức trị liệu tâm lý, trong đó, nhận thức về bản thân và sự chấp nhận bản thân được coi là chìa khóa cho sự phát triển của cá nhân đó. Liệu pháp Gestalt nhấn mạnh sự sáng tạo và hợp tác trong mối tương quan giữa nhà trị liệu và thân chủ thông qua các kỹ thuật chủ động như đóng vai. Hãy cùng PsyCareVN tìm hiểu chi tiết về liệu pháp tâm lý này qua bài viết sau nhé!
Mục lục
- 1. Tâm lý học Gestalt là gì?
- 1.1. Lịch sử tâm lý học Gestalt ra đời năm nào?
- 1.2. Nội dung nguyên lý tâm lý học Gestalt và các khái niệm chính
- 1.2.1. Khả năng tự nhận thức (Self-awareness)
- 1.2.2. Tâm lý học Gestalt nhấn mạnh yếu tố “Ở đây và bây giờ” (Here and now)
- 1.2.3. Phản ứng/Hiệu ứng nghịch lý (Paradoxical change)
- 1.2.4. Chịu trách nhiệm (Taking responsibility)
- 1.2.5. Xử lý để kết thúc (Closure)
- 1.2.6. Tâm lý học Gestalt chú trọng bối cảnh thân chủ
- 1.2.7. Sự kết nối tâm trí – cơ thể
- 2. Ứng dụng các kỹ thuật tham vấn và trị liệu tâm lý học Gestalt
- 2.1. Kỹ thuật Chiếc ghế trống (Empty chair)
- 2.2. Chú ý đến ngôn ngữ cơ thể (Body language) trong tâm lý học Gestalt
- 2.3. Kỹ thuật cường điệu hóa (Exaggeration) trong tâm lý học Gestalt
- 2.4. Kỹ thuật đóng vai/đóng kịch (Dramatization) trong liệu pháp Gestalt
- 2.5. Kỹ thuật trị liệu với các mệnh đề “Tôi” (“I” statements)
- 2.6. Kỹ thuật đương đầu trong tâm lý học Gestalt
- 2.7. Hoạt động sáng tạo hoặc chuyển động cơ thể trong liệu pháp Gestalt
- 3. Đánh giá ưu và nhược điểm của liệu pháp tâm lý học Gestalt
1. Tâm lý học Gestalt là gì?
Học thuyết tâm lý học Gestalt được đặt theo một thuật ngữ tiếng Đức không có bản dịch tiếng Anh trực tiếp. Theo đó, “gestalt” có nghĩa là “toàn bộ” hoặc “định hình”. Đây là một khái niệm tâm lý cho rằng mỗi cá nhân là sự pha trộn của tâm trí, cảm xúc, cơ thể và tâm hồn với những trải nghiệm và thực tế độc đáo. Không có sự kiện, đặc điểm tính cánh hay chẩn đoán tâm lý nào định nghĩa một cá nhân nào cả.
1.1. Lịch sử tâm lý học Gestalt ra đời năm nào?
Liệu pháp tâm lý học Gestalt được phát triển bởi các nhà nghiên cứu người Đức, là Fritz Perls và vợ ông – Laura Perls (Perls, 1948), cùng nhà văn người Mỹ – Paul Goodman, như một phương pháp thay thế cho phân tâm học truyền thống của Freud. Liệu pháp này bắt nguồn từ lý thuyết Gestalt – một cách suy nghĩ về nhận thức của con người phổ biến ở châu Âu vào đầu thế kỷ 20.
Liệu pháp tâm lý học Gestalt nhấn mạnh vào toàn bộ con người và tập trung vào hiện tại thay vì quá khứ. Ngược lại, phân tâm học đào sâu vào tiềm thức để tìm ra những ký ức bị chôn vùi thúc đẩy các vấn đề tâm lý của chủ thể.
Perls đã xuất bản một cuốn sách phác thảo khái niệm này vào năm 1951, và liệu pháp Gestalt trở nên phổ biến vào những năm 1960 và 1970. Các viện nghiên cứu Gestalt tiếp tục cung cấp dịch vụ giảng dạy và đào tạo trên toàn thế giới. Nhiều khái niệm và kỹ thuật của nó đã được ứng dụng tích hợp trong các hình thức trị liệu tâm lý khác.

Xem thêm: Thuyết phân tâm học của Sigmund Freud: Nội dung và ứng dụng
1.2. Nội dung nguyên lý tâm lý học Gestalt và các khái niệm chính
Liệu pháp Gestalt được coi là một loại liệu pháp nhân văn. Điều đó có nghĩa là nó bắt đầu với niềm tin rằng con người vốn tốt và có khả năng cũng như mong muốn đưa cuộc sống của họ theo hướng tích cực. Các vấn đề xảy ra khi chủ-thể-không-là-chính-mình.
Khi cố gắng hiểu thế giới xung quanh, tâm lý học Gestalt cho rằng chúng ta không chỉ tập trung vào từng thành phần nhỏ; thay vào đó, chúng ta phải coi những thành phần nhỏ đó là các yếu tố cấu thành nên những hệ thống phức tạp hơn. Về cơ bản, liệu pháp này cho rằng tổng thể của các trái nghiệm tâm trí lớn hơn tổng các bộ phận thành phần của nó.
Liệu pháp tâm lý học Gestalt có thể được thực hiện theo hình thức cá nhân hoặc theo trị liệu nhóm để giúp thân chủ tự nhận thức rõ hơn và cởi mở hơn với sự phát triển bản thân.
Đây cũng là một loại liệu pháp trải nghiệm. Liệu pháp trải nghiệm không chỉ dừng lại ở việc nói chuyện mà còn sử dụng các hoạt động như nghệ thuật, âm nhạc hoặc ra ngoài thiên nhiên để giúp chủ thể xác định và khám phá những cảm xúc gắn liền với trải nghiệm của bản thân. Liệu pháp Gestalt bao gồm một số khái niệm chính sau đây.
1.2.1. Khả năng tự nhận thức (Self-awareness)
Theo liệu pháp Gestalt, các nhân bị kìm hãm vì không hiểu bản thân, động lực của mình và cách mà cá nhân đó thêm vào sự bất hạnh của chính mình. Sự tự nhận thức nhấn mạnh vào khả năng nhận biết được cảm xúc, mô hình suy nghĩ và thậm chí là cảm xúc sinh lý của bản thân để mỗi chúng ta có thể tìm hiểu mình thực sự là ai, và làm thế nào để chấp nhận bản thân mình một cách trọn vẹn.
1.2.2. Tâm lý học Gestalt nhấn mạnh yếu tố “Ở đây và bây giờ” (Here and now)
Liệu pháp Gestalt nhấn mạnh chúng ta là ai và cảm thấy như thế nào ở thời điểm hiện tại. Quá khứ chỉ đóng vai trò ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành vi hiện tại của chúng ta. Việc tập trung vào hiện tại không phủ nhận quá khứ hoặc tương lai.
Thân chủ được khuyến khích thảo luận về những ký ức và mối quan tâm của mình ở thời điểm hiện tại. Những trải nghiệm trong quá khứ được đưa ra giúp khám phá những ảnh hưởng của ký ức cụ thể có tác động đến những vấn đề ở hiện tại như thế nào.
Khi thân chủ nhận thức được hiện tại, họ có thể đối mặt với những xung đột trong quá khức hoặc các công việc còn dang dở/chưa được hoàn thiện.
1.2.3. Phản ứng/Hiệu ứng nghịch lý (Paradoxical change)
Trong tâm lý học Gestalt, cách tốt nhất để thay đổi là không cố gắng. Việc ép buộc bản thân trở thành một người-mà-bạn-không-phải chỉ gây ra căng thẳng và lo âu hơn mà thôi. Nhưng, việc thấu hiểu và chấp nhận con người thật của bạn sẽ mở ra con đường cho sự phát triển cá nhân diễn ra một cách tự nhiên.
1.2.4. Chịu trách nhiệm (Taking responsibility)
Chịu trách nhiệm là việc thừa nhận vai trò của những suy nghĩ và hành vi của bạn trong những trải nghiệm và mối quan hệ của bản thân. Trong tâm lý học Gestalt, thân chủ được khuyến khích chấp nhận hậu quả của hành động của mình và ngừng đổ lỗi cho người khác về các vấn đề của chính mình.
Chịu trách nhiệm có thể giúp thân chủ tương tác với người khác theo cách tích cực hơn. Nó cũng giúp họ hiểu rằng họ có quyền kiểm soát cuộc sống của bản thân và tự chăm sóc nhu cầu của mình mà không phải dựa vào người khác để được thỏa mãn.
1.2.5. Xử lý để kết thúc (Closure)
Liệu pháp Gestalt cho rằng các vấn đề có thể phát sinh từ những cảm xúc và trải nghiệm chưa được bộc lộ trong quá khứ mà thân chủ chưa xử lý đầy đủ. Cách thân chủ lựa chọn để đối phó với nỗi đau có thể tách họ khỏi bản chất thực sự của mình. Bằng cách giải quyết “công việc còn dang dở” này, thân chủ có thể buông bỏ những cảm xúc mà họ đã kìm nén bấy lâu nay, và trở nên trọn vẹn trở lại.
1.2.6. Tâm lý học Gestalt chú trọng bối cảnh thân chủ
Bối cảnh là yếu tố rất quan trọng khi nhà trị liệu tìm hiểu về trải nghiệm, nhận thức và phản ứng với các sự kiện hiện tại của thân chủ. Không thể hiểu hết một người nếu không hiểu bối cảnh của họ.
Các nhà trị liệu Gestalt sẽ phải chấp nhận tính hợp lệ và sự thật trong trải nghiệm của thân chủ vì họ nhận ra rằng không ai có thể hoàn toàn khách quan. Kể cả nhà trị liệu có quan điểm riêng cũng bị ảnh hưởng bởi bối cảnh của chính mình.
1.2.7. Sự kết nối tâm trí – cơ thể
Trong liệu pháp tâm lý học Gestalt, phản ứng sinh lý của cơ thể có thể cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về cảm xúc của mình. Vì vậy, thân chủ sẽ được khuyến khích chú ý đến những gì mà cơ thể đang muốn “nói” với với họ. Ngoài ra, các vấn đề về cảm xúc có thể dẫn đến các vấn đề về thể chất, vì vậy, việc giải quyết một vấn đề có thể giúp ích cho vấn đề kia.
Ví dụ: Nhà trị liệu có thể hỏi thân chủ đang cảm nhận được sự hiện diện của một cảm xúc nào đó ở đâu trong cơ thể.

2. Ứng dụng các kỹ thuật tham vấn và trị liệu tâm lý học Gestalt
Các nhà trị liệu tâm lý học Gestalt được khuyến khích ứng biến và thử nghiệm dựa trên những trải nghiệm và nhu cầu của từng thân chủ. Dưới đây là một số kỹ thuật phổ biến thường được dùng trong liệu pháp Gestalt.
2.1. Kỹ thuật Chiếc ghế trống (Empty chair)
Kỹ thuật chiếc ghế trống là một bài tập nhập vai phổ biến cho phép thân chủ tưởng tượng và tham gia vào cuộc đối thoại với người khác hoặc một phần của chính họ.
Kỹ thuật trị liệu Gestalt này yêu cầu thân chủ ngồi trước một chiếc ghế trống, và nhà trị liệu khuyến khích họ tưởng tượng rằng có một người khác hoặc một phần của chính họ (chẳng hạn như phần tức giận, chỉ trích hoặc quá khứ) đang ngồi trên ghế đó. Sau đó, thân chủ sẽ tham gia đối thoại với bất kỳ ai mà họ tưởng tượng đang ngồi trên chiếc ghế trống.
Bài tập này được cho là sẽ tác động đến suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của một người nhằm giúp họ chú tâm hơn đến toàn bộ tình huống và quên đi hoặc tách rời khỏi những phần kém thích nghi của chính họ. Phương pháp tự đối thoại này là một kỹ thuật rất phổ biến và có thể được nhiều nhà trị liệu sử dụng tích hợp với các liệu pháp khác.
2.2. Chú ý đến ngôn ngữ cơ thể (Body language) trong tâm lý học Gestalt
Trong các buổi trị liệu, nhà trị liệu sẽ chú ý chặt chẽ đến ngôn ngữ cơ thể và chuyển động của thân chủ, chẳng hạn như cử chỉ tay, tư thế và biểu cảm khuôn mặt.
Nhà trị liệu có thể sẽ đề cập đến những quan sát của mình với thân chủ và hỏi về điều gì đang xảy ra với họ tại thời điểm đó. Nhà trị liệu có thể nói: ‘Tôi nhận thấy bạn đặt tay rất chặt lên đầu gối khi nói chuyện. Bạn có thường xuyên như vậy không hay vì lý do gì mà bạn có cử chỉ như vậy?‘
Kỹ thuật chú ý đến ngôn ngữ cơ thể này giúp thân chủ nhận thức rõ hơn về những gì họ đang làm và ý nghĩa của chúng. Từ đó, thân chủ có thể tập trung hơn vào những cử chỉ vô thức của bản thân và gợi nhớ lại những vấn đề liên quan để tiếp tục chia sẻ.
2.3. Kỹ thuật cường điệu hóa (Exaggeration) trong tâm lý học Gestalt
Bên cạnh việc thể hiện ngôn ngữ cơ thể, nhà trị liệu có thể yêu cầu thân chủ cường điệu/phóng đại chuyển động đáng chú ý của họ hoặc lặp lại chuyển động đó nhiều lần trong suốt buổi trị liệu. Điều này có thể đặc biệt hữu ích nếu thân chủ cảm thấy khó khăn trong việc tìm từ ngữ để diễn tả những gì đang xảy ra tại thời điểm đó.
Đồng thời, kỹ thuật này cũng giúp họ nhận thức rõ hơn về những cảm xúc gắn liền với hành vi và tăng cường nhận thức của mình về những trải nghiệm tức thời.
2.4. Kỹ thuật đóng vai/đóng kịch (Dramatization) trong liệu pháp Gestalt
Đóng vai là một phần của liệu pháp tâm lý học Gestalt. Trong phiên đóng vai, thân chủ có thể được đề nghị diễn xuất cả 2 vai của cuộc trò chuyện – đó là chính họ và người mà họ đang có mâu thuẫn. Đôi khi, đây còn được gọi là kỹ thuật hai chiếc ghế (two-chair technique).
Ngoài ra, nhà trị liệu cũng có thể yêu cầu thân thủ đóng vai nhằm tái hiện một khoảnh khắc đau đớn hoặc sang chấn trong quá khứ để họ có thể trải nghiệm lại những cảm xúc ấy trong thời điểm hiện tại, ở đây, và xử lý chúng.
Xem thêm: Phương pháp đóng vai trong trị liệu tâm lý: 8 kỹ thuật cơ bản
2.5. Kỹ thuật trị liệu với các mệnh đề “Tôi” (“I” statements)
Ngôn ngữ mà giọng điệu của thân chủ rất quan trọng trong liệu pháp tâm lý học Gestalt. Khi thân chủ được khuyến khích học hỏi và chấp nhận trách nhiệm, họ sẽ học cách sử dụng ngôn ngữ phản ánh quyền sở hữu cá nhân thay vì tập trung vào người khác hay những trải nghiệm bên ngoài.
Theo đó, thân chủ được khuyến khích sử dụng các câu nói bắt đầu bằng “Tôi…” để tập trung vào trách nhiệm cá nhân. Ví dụ: Thay vì nói “Nó khiến tôi cảm thấy tức giận“, họ có thể nói “Tôi cảm thấy tức giận.”
Việc dán nhãn một cảm xúc là “nó” khiến cảm xúc đó có vẻ như là một thực thể riêng biệt với cá nhân. Tuy nhiên, một khi đã nắm quyền sở hữu và nhận ra cảm xúc là một phần của bản thân thì đây là bước đầu tiên để thân chủ hướng đến cải thiện nhận thức. Theo liệu pháp Gestalt, thân chủ dùng từ “tôi” càng nhiều thì nhận thức của họ về vấn đề của bản thân cũng càng tăng lên.
2.6. Kỹ thuật đương đầu trong tâm lý học Gestalt
Khi nhận thấy thân chủ đang cố gắng tránh né điều gì đó trong phiên làm việc, nhà trị liệu sẽ theo đuổi và khuyến khích thân chủ đối mặt, đương đầu với nó. Liệu pháp Gestalt cung cấp một không gian mà thân chủ không phải kìm nén những ký ức đau buồn này lại nữa.
Khi bắt đầu quá trình trị liệu, không phải là điều dễ dàng để có thể dễ dàng gợi lại những ký ức này. Nhà trị liệu Gestalt hiểu rằng những trải nghiệm đau đớn sẽ trở nên rõ ràng hơn khi thân chủ sẵn sàng chữa lành ở khu vực đó. Do đó, nếu thực hiện dần dần từng bước một, thì cuối cùng thân chủ có thể đối diện được với những ký ức ấy.
Mặc dù phương pháp này có thể hiệu quả với một số người, nhưng một số khác lại thấy phương pháp này quá hung hăng. Cách đối đầu của nhà trị liệu tâm lý học Gestalt có thể khiến khách hàng nản lòng, vì vậy phương pháp này không còn được sử dụng thường xuyên nữa.
2.7. Hoạt động sáng tạo hoặc chuyển động cơ thể trong liệu pháp Gestalt
Liệu pháp Gestalt nhấn mạnh vào các hoạt động sáng tạo và chuyển động cơ thể như vẽ, điêu khắc, khiêu vũ,… để giúp thân chủ học cách thực hành chánh niệm và tập trung vào hiện tại.
3. Đánh giá ưu và nhược điểm của liệu pháp tâm lý học Gestalt
3.1. Ưu điểm và lợi ích của liệu pháp Gestalt
Mặc dù liệu pháp Gestalt đã xuất hiện từ lâu nhưng vẫn khó tìm được bằng chứng mạnh mẽ chứng minh hiệu quả của nó. Phần lớn các nghiên cứu đưa ra ý kiến ủng hộ và ít nghiên cứu xem xét hiệu quả lâu dài của loại liệu pháp này.
Một nghiên cứu được thực hiện nhằm mục đích kiểm tra hiệu quả của liệu pháp Gestalt đối với hạnh phúc của người cao tuổi. Kết quả cho thấy liệu pháp này làm tăng đáng kể mức độ hạnh phúc của những người trong nhóm can thiệp, kết luận rằng liệu pháp Gestalt có thể hữu ích trong việc tăng cường cảm xúc tích cực ở người lớn tuổi (Saadati et al., 2013).
Một đánh giá hệ thống tổng hợp trên kết quả từ 11 nghiên cứu thực nghiệm (Raffagnino, 2019) cho thấy liệu pháp tâm lý học Gestalt đã được chứng minh là đặc biệt hiệu quả trong việc cải thiện hành vi trong bối cảnh trị liệu nhóm, không chỉ đối với các rối loạn lâm sàng mà còn liên quan đến các vấn đề xã hội khác.
Ở trẻ em trong độ tuổi đi học, liệu pháp Gestalt đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc giảm lo lắng khi làm bài kiểm tra (Hajihasani et al., 2012).
3.2. Một số hạn chế của liệu pháp tâm lý học Gestalt
Liệu pháp chỉ tập trung vào thời điểm hiện tại, điều này có thể gây ra hạn chế đối với một số người muốn nhìn lại quá khứ để chữa lành. Việc tập trung vào ngôn ngữ cơ thể và cảm xúc của liệu pháp tâm lý Gestalt có thể khiến một số người cảm thấy không thoải mái, dễ bị tổn thương và phòng thủ thay vì cảm giác an toàn và được hỗ trợ.
Các buổi trị liệu Gestalt cũng không tuân theo hướng dẫn cụ thể. Các nhà trị liệu được khuyến khích sử dụng sự sáng tạo trong cách tiếp cận của họ tùy thuộc vào bối cảnh của thân chủ. Theo cách này, mọi việc có thể diễn ra rất tự do, nhưng nếu bạn thích cách tiếp cận có cấu trúc hơn, thì tốt hơn nên cân nhắc một liệu pháp khác như trị liệu nhận thức hành vi.
Xem thêm:
Mặc dù hiệu quả của liệu pháp Gestalt vẫn chưa được quan tâm nghiên cứu nhiều, nhưng vẫn có nhiều nhà tâm lý học áp dụng phương pháp này trong trị liệu tâm lý. Nếu bạn đang cần một liệu pháp điều chỉnh cảm xúc bản thân và nhận thức về chính mình, hoặc bạn có xu hướng đắm chìm trong quá khứ, việc trị liệu tâm lý học Gestalt có thể hữu ích trong việc giúp bạn sống trọn vẹn ở thời điểm hiện tại và giải quyết vấn đề của mình.